abererch

abererch


Rhiw



Adranau - Sections




BUSINESS

SERVICES

VISITING

HISTORY

Rhiw

NEWS

VIEWS

MAPS

CHAT

Tudalen Cymuned Rhiw Community Page

Un o'r pentrefi uchaf yn Llŷn a'r golygfeydd o Fae Ceredigion a'r arfordir o Griccieth gyda'r glannau i lawr mor bell ag Aberystwyth yn destun edmygedd ymwelwyr ar hyd y blynyddoedd.

Y pentref ei hun ar wasgar o gapel Nebo yr Annibynwyr i Eglwys St Aelrhiw filltir i'r gorllewin. Yr eglwys heb wasanaethau rheolaidd erbyn hyn a'r plwyf wedi ei uno a phlwyf LLanfaelrhys i'r de rhwng y Rhiw ag Aberdaron.

Mae llawer o olion hen fywyd ar ochr y Rhiw o gwmpas y Castell, a thai a mân dyddynnod eraill. Cafwyd hyd i olion mynwent gynnar ar dir Coch-y-moel, ac y mae enwau llawer o'r ffermydd a'r tai yn awgrymu sefydliad cynnar.

Ar ochor dwreiniol Mynydd Rhiw mae yna olion chwarel o Oes y Cerrig lle gwneid bwyeill cerrig. Darganfuwyd rhai o'r cerrig hyn mor bell a swydd Caint yn Ne Lloegr. ol cloddio pump o dyllau i godi'r cerrig, a gweddillion y gwastraff oedd ar ol yn dal yn gylchoedd o gwmpas y cloddfeydd

Ar waelod yr Allt Fawr sy'n mynd i lawr
o Borth Neigwl, mae Plas-yn-rhiw, sydd wedi ei gyflwyno i ' r Ymddirledaeth Genedlaethol gan ei berchenogion, y Misses Keating. Hen dy o'r ail ganrif ar bymtheg ydyw, wedi bod yn gartref teulu o Lewisiaid am gyfnod, ac erbyn hyn wedi ei atgyweirio a'i adfer i'r hyn ydoedd pan oedd yn wahanol ei fri ddau gan a haner mlynedd yn ôl. Mae'n llecyn dymunol uwchben Porth Neigwl, a charpedi o eirlysiau o dan y coed gyda'r llwybrau yn nechrau'r Gwanwyn.

Yr ysgol wedi cau ers pum degau'r ganrif ddwaetha a'r ymdrechion i sefydlu canolfan gwaith ynddi wedi methu. Neuadd bentref lwyddiannus iawn yn ganolfan cymdeithasol a diwylliannol i'r pentref a'r ardal - cyngherddau, dramau, darlithoedd a.y.b.

Gwaith manganis yn ffynnu yn ystod dau ryfel y ganrif ond yn rhy ddrud i'w weithio adeg heddwch. Cludiwyd y cerrig manganis mewn llongau o'r lanfa oedd wedi ei hadeiladu ym Mhorth Ysgo ag inclen o'r gwaith yn eu cario i'r llongau. Trafnidiaeth ffyrdd a loriau oedd yn symud y cynnyrch yn ystod yr ail Ryfel byd. Roed y gwaith wedi bod yn boblogaidd yn niwedd y Cl9 a dechrau'r C20, ac y mae olion 'y barics' yn aros ar ochor ddwyreiniol y pentref.

Yr oedd tafarn 'Pen Poncyn' yn torri syched y gweithwyr hyd ddechrau'r C20. Gorsaf Radar y Weinyddiaeth Amddiffyn ar ochor dde-orllewin y mynydd, a'r llethrau islaw yn dod yn boblogaidd fel mannau ymarfer gleidio llaw.

Y ffordd o'r Rhiw i Aberdaron trwy Benycaerau heibio i un o ffermydd mwyaf Llŷn - Meillionydd ar y dde i'r gogledd. Yn y siop, sy'n fuddyn erbyn hyn, ym mhentref Penycaerau yr oedd Owen Griffith, yr olaf o fedddygon y ddafad wyllt yn byw.

Y ty fferm hynafol o'r Cl5 ar y dde i'r ffordd ar ol gadael Penycaerau yw Bodwrda, un o gartrefi enwog Llŷn yn y Cl6 a'r Cl7 - a chartre'r bardd Gruffydd Bodwrda 1640. Mae'r ffordd yn syth ar y gwastadedd o droed y Rhiw i lawr y rhiw serth i bentref, Aberdaron.

Rhiw is one of the highest villages in Llŷn. It boasts one of the most magnificent panoramas in Wales. On a clear day from Rhiw the coast of Cardigan bay and its backdrop of mountains can be seen all the way down past Aberystwyth.

The village of Rhiw itself is strewn across this rocky mountain from the nonconformist chapel of Nebo to the Church at St Aelrhiw about 1.5km to the east. The church is without a regular service by now and the parish has merged with the parish to the southwest, - Llanfaelrhys.

There is much evidence in Rhiw of early settlement in the hill fort, The Cairns, dolmens and early farming homesteads and field patterns. The names of many farms and smallholdings are also ancient.

On the north eastern side of Mynydd Rhiw there is the site of the stone age axe head 'factory'. Some of the axe heads from this rock have been found as far afield as the southern counties of England. Here there are at least five partially back filled pits surrounded by 'waste' spoil that can clearly be seen around them.

At the bottom of the road that runs east towards Porth Neigwl is Plas -yn-Rhiw, now owned by the National Trust. It was given to them by the Keatings. This imposing seventeenth century house was for a time the home of the Lewis's, and has been revived to it's splendour of 250 years ago. There are charming walks throgh bluebell carpeted grounds during the spring.

The school in Rhiw has been closed since the 1950's and the attempt to set up a works centre there failed.There is a thriving community hall and is a centre of social and cultural activities for the village- concerts, plays, lectures etc.

Manganese was mined here and the works flourished during both world wars. The economics of this activity makes it an unprofitable one during peacetime. The ore was shipped out of Porth Ysgo from the jetty after being transported down inclines from the mines above. During WW2 the ore was transported by road.The works were in use since the mid C19 and the remains of the barracks can still be seen.

There used to be a tavern at Pen Poncyn to slake the thirst of the miners untill the early C20. The MOD radar tracking station is high up on the south western end of the mountain, with the slopes below becoming a popular location for gliding.

The road runs down and westward towards Aberdaron through Penycaerau and past one of the areas largest farms, Meillionydd. In the shop at Penycaeurau which is by now in ruins, lived Owen Griffith. the last of the wart 'doctors'.

Before entering Aberdaron, on the righthandside of the road in a small valley stands the old house of Bodwrda, home of a famous family from the C16 and C17.


Newyddion / News    Ymweld / Visiting    Oriel / Gallery   Mapiau / Maps   Hanes /History

llyn

©penLlŷn.com 2000-9